Khi Cúm A(H1N1) đã lây lan ra ngoài cộng đồng nhất là trong các công sở, trường học, khu nhà cao tầng đã làm cho người dân hết sức hoang mang, nhiều cầu hỏi được đặt ra từ những người dân như: Làm thế nào để biết là chúng tôi bị cúm hoặc người khác bị cúm A(H1N1)? Chúng tôi phải làm gì để phòng ngừa cho mình không lây bệnh và cho cả người thân trong gia đình? Biện pháp phòng ngừa nào có hiệu quả ? Sử dụng khẩu trang nào để phòng ngừa cúm A(H1N1)? Rửa tay như thế nào là có hiệu quả?..... Để đáp ứng những nhu cầu thực tế của người dân. Chúng tôi xin có một số hướng dẫn cụ thể như sau:
Vi rút Cúm A(H1N1) là một loại vi rút có khả năng lây từ động vật sang người, từ người sang người và ngược lại. Đường lây truyền chủ yếu của Cúm A(H1N1) là qua các giọt bắn khi chúng ta nói chuyện, hắt hơi và ho. Các hạt này là những phần tử nhỏ có kích thước > 5µm. Chúng chứa các vi rút cúm trong đó và các phần tử nhỏ này bắn ra với một vận tốc rất nhanh với vận tốc là 30-80 cm/giây và đi xa trong vòng 1 m. Ngoài ra chúng còn lây truyền qua đường tiếp xúc với dụng cụ, bề mặt và bàn tay có tiếp xúc với các dịch từ đường hô hấp của người bị nhiễm cúm A(H1N1) và những giọt bắn sau khi phát tán ra môi trường chúng cũng sẽ lại rơi xuống các bề mặt, dụng cụ và sàn nhà nơi chúng ta sinh sống. Vi rút Cúm có thể sống vài giờ đến 48 giờ trên bề mặt, trên bàn tay sau nhiều giờ, và lâu hơn ở những người nhân viên làm phòng xét nghiệm nuôi cấy vi rút và trong không khí tồn đọng không được lưu thông trong nhiều giờ. Một con đường thứ 3 là lây truyền quan những giọt (phần tử) nhỏ có kích thước nhỏ như những hạt khí dung (< 5µm). Những phần tử khí dung này được sinh ra trong quá trình chăm sóc đường thở của người bệnh nhiễm Cúm A(H1N1) có biểu hiện suy hô hấp và phải hỗ trợ hô hấp bằng máy thở cơ học và hút đàm qua nội khí quản, đặt nội khí quản thở máy, ....
Người nuốt, hít phải những phần tử có chứa vi rút này, vi rút sẽ cư trú tại vùng hầu họng sau đó vào trong niêm mạc phế quản nhân lên và lan xuống phổi khi cơ địa người bị nhiễm giảm sức đề kháng (người già, người mắc bệnh mãn tình ở đường hô hấp, trẻ nhỏ và phụ nữ có thai). Nếu người khỏe mạnh có sức đề kháng tốt vi rút sẽ nhanh chóng bị tiêu diệt và có thể tự khỏi, những người này chỉ cần theo dõi tại nhà mà không cần phải đến bệnh viện. Một số khi vi rút xâm nhập vào vùng hầu họng có biểu hiện như cúm thông thường là sốt, ho, đau họng, đau mình mẩy, và thường sẽ đến bệnh viện khám bệnh và tư vấn, trong trường hợp này nếu có yếu tố dịch tễ nghi ngờ như đến hoặc về từ vùng dịch tễ cúm đang lưu hành trong vòng 7 ngày, hoặc có tiếp xúc với những người bị nghi ngờ hoặc đã xác định có nhiễm cúm A(H1N1) trong vòng 7 ngày, họ sẽ được theo dõi và nếu có biểu hiện nhiễm cúm sẽ được làm xét nghiệm (trong trường hợp nơi đó có khả năng làm xét nghiệm định danh), nếu dương tính sẽ được uống thuốc tiêu diệt vi rút, tại những nơi không có khả năng làm xét nghiệm, có thể phải xem xét đến khả năng tiếp xúc quá gần (như mẹ chăm sóc con, người trong cùng một gia đình,..) thì sẽ được uống thuốc phòng ngừa. Một số trường hợp suy giảm miễn dịch như đã nêu trên thì vi rút sẽ tấn công vào phổi gây viêm phổi và những biến chứng nặng toàn thân khác (Sơ đồ 1) và những người này bắt buộc phải nhập viện để điều trị, quản lý và theo dõi. Tỷ lệ những người nhóm bệnh này là không cao trong cộng đồng dân cư.
TS.BS. Seizaburo Kashiwagi; Giám đốc danh dự Trung tâm y khoa – Bệnh viện quốc gia Nhật Bản
Do đường lây truyền chủ yếu ngoài cộng đồng là qua giọt bắn và tiếp xúc, cho nên việc phòng ngừa là làm sao ngăn chặn và giảm lượng vi rút phát tán ra môi trường, giảm nguy cơ con người hít và nuốt phải chúng . Các biện pháp hiệu quả bao gồm:
1. Thực hiện nghiêm ngặt quy tắc vệ sinh đường hô hấp khi ho, hắt hơi, quy tắc này bao gồm: Hãy dùng khăn giấy để che miệng và mũi lại khi ho hoặc hắt hơi. Hoặc ho và hắt hơi vào phía trên tay áo vào vùng khuỷu, đừng ho hoặc hắt hơi vào bàn tay. Sau đó bạn bỏ khăn giấy vào thùng rác có nắp đậy và đi rửa tay hoặc sát trùng tay với dung dịch có chứa cồn ngay lập tức (Sơ đồ 2). Trong trường hợp không có khăn giấy, bạn có thể dùng khăn vải, nhưng chỉ cho riêng mình và phải giặt sạch phơi nắng hàng ngày và thay thường xuyên.
2. Hãy hướng dẫn mọi người dân (đặc biệt là đối tượng học sinh, giáo viên những người trực tiếp chăm sóc dạy trẻ học, những người làm trong cơ quan xí nghiệp tập trung quá đông người) việc tăng cường rửa tay hoặc sát trùng tay với dung dịch có chứa cồn (khi không có sẵn nước và xà phòng rửa tay), mọi lúc, mọi nơi khi có tiếp xúc với bề mặt nguy cơ và khi chăm sóc người bệnh tại gia đình, sau khi đi vệ sinh, sau khi ho, hắt hơi, chùi mũi,....Rất nhiều quốc gia trên thế giới sau khi phát động chiến dịch tăng cường rửa tay ngoài cộng đồng, trường học, đã làm giảm trên 40% tần suất bệnh nhân bị nhiễm trùng đường hô hấp (bao gồm cả Cúm mùa), bị viêm phổi ở cộng đồng và trẻ dưới 5 tuổi, học sinh trường học.
3. Khi bạn có sốt và ho, bạn có khả năng bị nhiễm cúm A; Hãy ở nhà và hạn chế đến nơi đông người. Bạn hãy đeo khẩu trang (Loại khẩu trang y tế có 3 lớp và bán thấm) để ngăn chặn sự phát tán nguồn bệnh tới người khác Và khi bạn khỏe mạnh chỉ khi nào phải đi vào vùng có nguy cơ lây nhiễm cúm hoặc tiếp xúc với người đang nghi ngờ hoặc đã xác định nhiễm cúm A(H1N1), bạn mới cần đeo khẩu trang y tế như trên để phòng ngừa lây lan cho mình. Bạn không cần thiết lúc nào cũng phải mang khẩu trang mọi lúc, mọi nơi. Loại khẩu trang đặc biệt có độ lọc cao (N95. 97, 100) chỉ dùng cho đối tượng NVYT trực tiếp chăm sóc người bệnh có nguy cơ hít phải các hạt khí dung có chứa vi rút mà thôi. Khi bạn không có khẩu trang bên mình, bạn hãy đứng cách xa người bệnh trên 1 m và nên tập thói quen xúc miệng với dung dịch sát khuẩn mỗi buổi sáng, tối ở nhà mình. Và khi bạn đã đeo khẩu trang rồi, không bao giờ được sờ vào mặt trước của khẩu trang, nhất là sau đó không rửa tay thì nguy cơ lây nhiễm cho chính bạn là rất cao.
4. Hãy để nhà cửa thông thoáng, hãy mở rộng cửa sổ, cửa ra vào, hạn chế dùng máy lạnh, hạn chế tập trung ở những khu vực có thông khí không tốt. Người ta đã nghiên cứu rằng khi chúng ta mở cửa sổ và cửa chính để thông khí tự nhiên thôi và có thể bổ xung thêm một số quạt thổi thích hợp trong môi trường thì cũng sẽ đạt được 12 luồng không khí đổi mới được trao đổi mỗi giờ. Và như vậy nếu lượng vi rút phát tán trong không khí từ người bệnh vào môi trường sau 30 phút chỉ còn lại là 0,3% và sau 1 giờ còn lại 0%. Và cho đến hiện nay đây vẫn là phương pháp hữu hiệu để làm pha loãng và giảm nồng độ vi rút trong không khí và môi trường hữu hiệu nhất, ít tốn kém và dễ thực hiện mọi lúc, mọi nơi.
5. Có cần thiết phải mua dự trữ thuốc kháng vi rút (Tamiflu, Oseltamivir phosphate ) để điều trị cho mình không? Hoặc là khi nào có ho và sốt là tự đi mua thuốc uống? Nếu bạn nghĩ như vậy thật là sai lầm: thứ nhất không phải tất cả mọi người bị cúm đều phải dùng thuốc. Trong trường hợp bạn khỏe mạnh, dù có tiếp xúc với nguồn bệnh và người đang nghi ngờ nhiễm hoặc nhiễm cúm A(H1N1), bạn cũng chỉ cần theo dõi sức khỏe của mình trong vòng 7 ngày sau khi tiếp xúc, nếu có ho và sốt, bạn hãy đến cơ sở y tế để khám và được tư vấn, không tự ý mua thuốc điều trị, vì nguy cơ kháng thuốc cho bạn và cộng đồng là rất cao. Và giả sử rằng lần sau bạn bị cúm A(H1N1) thật thì liệu thuốc đó có còn tác dụng hay không?
6. Sau cùng bạn hãy giữ cho mình và những thành viên trong gia đình mình có một cuộc sống lành mạnh, một tinh thần sảng khoái, đừng quá lo lắng về bệnh Cúm A(H1N1) hiện nay. Hãy ăn đủ và cân đối các loại thực phẩm, hãy ngủ sớm, tập thể dục đều đặn, hạn chế đến nơi đông người nếu không cần thiết, chú ý vệ sinh răng miệng, xúc miệng vào buổi tối trước khi đi ngủ.
Với những hiểu biết như trên, bạn có thể yên tâm đồng hành với dịch cúm A(H1N1) và sẵn sàng ứng phó khi tình huống bệnh có thể xảy ra với bạn, con cái và những người thân của bạn.
BS.CKII. Nguyễn Thị Thanh Hà
Trưởng khoa Chống Nhiễm Khuẩn, Bệnh viện Nhi Đồng 1
Phó chủ tịch Hội Kiểm soát Nhiễm Khuẩn TP Hồ Chí Minh
